*Cố vấn chuyên môn: ThS. BS Nguyễn Văn Vĩnh, Khoa Hồi sức tích cực – Chống độc

Biến chứng nặng nề của người bệnh sau cấp cứu ngừng tuần hoàn là gì?

Ngừng tuần hoàn ở người bệnh sẽ gây ra trình trạng thiếu máu tại các cơ quan do tim mất khả năng co bóp khiến rối loạn các chức năng tế bào gây hoại tử và chết theo chương trình, đặc biệt là tế bào não.

Các tổn thương não sau ngừng tuần hoàn thường không hồi phục và để lại di chứng nặng nề thậm chí là tử vong. Người bệnh ngừng tuần hoàn mặc dù được cứu sống nhưng để lại các di chứng tổn thương não hết sức nặng nề như: mất trí nhớ, co giật, liệt nửa người, nặng hơn có thể liệt toàn thân, hôn mê sống đời sống thực vật….

Tuy nhiên ứng dụng kỹ thuật hạ thân nhiệt chỉ huy (hay còn gọi là hạ thân nhiệt chủ động) sẽ ngăn chặn đáng kể quá trình tổn thương này, từ đó giúp người bệnh có khả năng sống sót và giảm thiểu biến chứng thần kinh.

Hai lần ngừng tuần hoàn trong một thời gian ngắn

Trong đợt điều trị bệnh tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Vĩnh Phúc, người bệnh L.T.T.  60 tuổi (trú tại xã Liên Châu, huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc) đã được các bác sĩ thăm khám toàn diện và phát hiện có tình trạng rối loạn nhịp nhanh không đều, ngoại tâm thu thất nhiều. Xác định đây là 1 loại rối loạn nhịp nguy hiểm, có nguy cơ diễn biến nặng đột xuất. Quá trình thăm dò điện sinh lí diễn ra thuận lợi, tuy nhiên, do vị trí vòng vào lại ở xoang vành nên không can thiệp được bằng phương pháp đốt sóng cao tần (RFA), do vậy người bệnh được điều trị kiểm soát nhịp bằng thuốc. 

Trong một lần người bệnh T. vệ sinh cá nhân đã bất ngờ hôn mê, ngừng tuần hoàn trong nhà vệ sinh. Rất may mắn đã được phát hiện kịp thời, ngay lập tức các Bác sĩ đã thực hiện cấp cứu ngừng tuần, 10 phút sau người bệnh có nhịp tim trở lại. Người bệnh được chuyển đến khoa Cấp cứu để theo dõi. Nhưng ngay sau đó, bà T. tiếp tục xuất hiện tình trạng ngừng tuần hoàn lần thứ hai và tiếp tục được các Bác sĩ thực hiện các biện pháp cấp cứu. Khoảng 20 phút căng thẳng chiến đấu với tử thần đã giành được nhịp đập trái tim cho người bệnh. Lúc này, người bệnh lại bị rơi vào tình trạng hôn mê gọi hỏi không đáp ứng, thở nhanh, mạch nhanh nhỏ, huyết áp thấp (duy trì 3 loại vận mạch).

Nhận định tình trạng người bệnh rất nguy kịch các Bác sĩ đã tiến hành hội chẩn và chỉ định điều trị hồi sức cấp cứu chuyên sâu. Đồng thời để giúp người bệnh tránh được những biến chứng nặng nề sau cấp cứu ngừng tuần hoàn, các bác sĩ đã sử dụng kỹ thuật Hạ thân nhiệt chỉ huy sớm (phương pháp đạt hiệu quả cao khi ứng dụng điều trị ngay trong 3 giờ đầu kể từ khi phát hiện ngừng tuần hoàn).

Trải qua quá trình điều trị tích cực, người bệnh đã tỉnh lại sau 3 ngày, không có di chứng thần kinh, được rút ống thở, kết thúc hạ thân nhiệt sau 48h. Hiện người bệnh được tiếp tục điều trị và theo dõi sát.

ThS. BS Nguyễn Văn Vĩnh (Khoa hồi sức tích cực chống độc, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Vĩnh Phúc) cho biết: Hạ thân nhiệt chỉ huy là phương pháp thân nhiệt người bệnh sẽ được đưa xuống mức 32 - 36 độ C và nhiệt độ này được duy trì trong một thời gian nhất định (từ 24 - 72 giờ). Người bệnh được dùng các tấm dán hạ nhiệt lên bề mặt da và điều khiển thân nhiệt bằng máy, đồng thời kết hợp với các kỹ thuật hồi sức tích cực, thở máy, dùng các thuốc an thần và giãn cơ, kiểm soát huyết áp, kiểm soát nhịp tim.

Khi thân nhiệt hạ xuống, các tế bào não dễ dàng chuyển hóa, tăng khả năng chịu đựng với tình trạng thiếu oxi và áp lực nội sọ giảm xuống, giảm đáp ứng viêm, cải thiện tình trạng độc tế bào não do các gốc oxy hóa tự do, tưới máu và cung cấp oxy não tốt hơn. Do đó, não sẽ được phục hồi nhanh chóng làm tăng khả năng sống, phục hồi ý thức và vận động tốt hơn cho người bệnh.

Cơ chế hạ thân nhiệt chỉ huy gồm nhiều yếu tố như: giảm chuyển hóa yếm khí tế bào, giảm nhu cầu sử dụng oxy của các mô, giảm sản xuất gốc tự do, giảm chuyển canxi vào tế bào, giảm phóng thích các chất gây chuyển hóa kích thích thần kinh, giảm tổn thương hàng rào máu não, giảm toan hóa nội bào, ...Từ đó, giúp giảm tổn thương mô não do thiếu máu sau ngừng tuần hoàn.

Qua đây, bác sĩ Vĩnh cũng khuyến cáo: với người bệnh ngừng tim, việc cấp cứu ban đầu tại chỗ rất quan trọng (đặc biệt là trong 5 phút đầu tiên sau khi ngừng tuần hoàn), sau khi tái lập được tuần hoàn, cần nhanh chóng đưa người bệnh đến ngay các cơ sở y tế đủ điều kiện để tiếp tục điều trị. Kỹ thuật hạ thân nhiệt chỉ huy đạt hiệu quả cao nhất trong 3 giờ từ khi người bệnh ngừng tuần hoàn.

Kỹ thuật hạ thân nhiệt chỉ huy đã được thực hiện thường quy tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Vĩnh Phúc. Việc ứng dụng kỹ thuật vào điều trị đã kịp thời cấp cứu nhiều người bệnh ngừng tuần hoàn tránh được những biến chứng nặng nề như di chứng tổn thương não hết sức nặng nề như: mất trí nhớ, co giật, liệt nửa người, nặng hơn có thể liệt toàn thân, hôn mê sống đời sống thực vật….

Tác giả: Trần Sang